मधुजंग पाण्डे
सन् १९५३ को २९ मे का दिन आरोही दोय सर एडमण्ड हिलारी र तेन्जिङ नोर्गे शेर्पाले विश्वको सर्वोच्च शिखर सगरमाथामा पहिलो मानव पाईला टेकेको दिनलाई थप स्मरणीय र लोकप्रीय बनाउने उदेस्यका साथ सरकारले मनाईरहेको सगरमाथा हिरक महोत्सवका अवसरमा भइरहेका विविध कार्यक्रम एवं गतिविधीको प्रभावका करण अहिले विश्वको ध्यान नेपालमा केन्द्रित भएको छ ।
संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय र नेपाल पर्यटन बोर्डले पर्यटन क्षेत्रसँग सम्बन्धीत विविभन्न संघ– संस्थाको सहकार्यमा सगरमाथामा पहिलो मानव पाईला परेको ६० वर्ष पुगेको दिन ‘२९ मे’लाई धुमधामकासाथ मनाउने क्रममा गत १२ देखि १५ जेठसम्म राजधानी लगायत मुलुकभरका विभिन्न भागमा सम्पन्न गरेको पर्यटन प्रवद्र्धनसम्बन्धी विविध कार्यक्रम एवं गतिविधीले हाल संसारको ध्यान नेपालमा केन्द्रित हुनुकोसाथै सगरमाथाको आकर्षण पनि निकै बढाएको छ ।
अहिले अमेरिका, क्यानडा, बेलायत, युरोप, अष्टेलिया, खाडी राष्ट्र र एशियाली मुलुकमा नेपालको पर्यटकीय गतिविधी र सगरमाथा लगायत अन्य हिमाल आरोहणको व्यापक चर्चा छ । ति मुलुकका नागरिकबीच अहिले नेपाल भ्रमण र सगरमाथा आरोहण गर्ने तिब्र इच्छा जागेको छ ।
यहाँ नेपालले सगरमाथाको गरिमालाई संसारभर थप उचाइमा उ¥याउने लक्ष्यकासाथ हिरक महोत्सव मनाइरहदा बेलायती महारानी एलिजावेथ द्धितियाले पनि प्रथम आरोहीका सन्तानलाई अतिथी बनाएर आफुले गद्दी सम्हालेको ६० औं वर्षगाँठ मनाइन । उनले बेलायतका एक्सपीडिसन दलको नेतृत्वमा सगरमाथामा पहिलो मानव पाइला राख्ने आरोही दोय एडमण्ड हिलारी र तेन्जिङनोर्गेलाई सफलतापूर्व शिखरमा पु¥याउने काम भएको पुरानो इतिहासलाई सदाकालागि जिवन्त राख्न आफुले पनि गद्दी सम्हालेको ६० औं वर्षगाँठ सगरमाथा हिरक महोत्सवकै अवसरसँग जोडेर मनाएको बताएकी छिन ।
प्रथम आरोही तेन्जिङ नोर्गे शेर्पाका छोरा जाम्लिङ र सर एडमण्ड हिलारीका छोरा पिटर हिलारी सहभागी भएको रानी एलिजावेथको सो कार्यक्रमलाई पनि यतीबेला नेपाल र सगरमाथाको चर्चासँगै गाँसेर हेर्न थालिएको छ ।
हिरक महोत्सवका अवसरमा भएका विविध गतिविधीले हाल अमेरिकाको केबल टेलिभिजन सिएनएन र बिबिसि लगायत विभिन्न संचारमाध्यमबाट सगरमाथा आरोहण लगायत यहाँ भएका पर्यटकीय गतिविधीका बारेमा राम्रो समाचार सम्प्रेषण भईरहेका छन । हिरक महोत्सवकै अवसरमा गत १२ जेठमा विभिन्न मुलुकका सञ्चारमाध्याबाट समाचार सम्प्रेसण गर्न आएका विदेशी संचारकर्मी सगरमाथा क्षेत्रमा पुगेर त्यहाँको गतिविधीबारे राम्रो जानकारी लिएका थिए ।
जसका कारण पनि अहिले विश्वको ध्यान नेपालमा केन्द्रित भईरहेको पर्यटन क्षेत्रसँग सम्बन्धी व्यवसायी एवं सरोकारवालाहरुले बताउँदै आएका छन । उनीहरुले सगरमाथा हिरक महोत्सवका गतिविधीले अहिले संसारभर नेपालको चर्चा भईरहेको जानकारी दिएका छन । ‘सगरमाथा हिरक महोत्सव’का अवसरमा स्वदेश र विदेशका विभिन्न भागमा भइरहेका पर्यटकीय गतिविधीले हाल संसारभरका आरोही र संचारकर्मीको ध्यान नेपालतर्फ केन्द्रित भएको नेपाल पर्यटन बोर्डले जनाएको छ ।
बोर्डका अनुसार सन् १९५३ को २९ मे का दिन सगरमाथामा पहिलो मानव पाइला परेको दिनलाई थप स्मरणीय र लोकप्रीय बनाउने उदेस्यका साथ सरकारले मनाईरहेको हिरक महोत्सवका अवसरमा भइरहेका विविध कार्यक्रम एवं गतिविधीहरुको समाचार सम्प्रेषण गर्न गत १२ जेठमा विभिन्न मुलुकबाट नेपाल आएका विदेशी संचारकर्मी सगरमाथा क्षेत्रमा पुगेका थिए ।
सो समय युरोप, अमेरिका, अष्टेलिया र एशियाली मुलुकका विभिन्न संचारमाध्यमका विदेशी र स्वदेशी गरि करिब ६० जना भन्दा बढी सञ्चारकर्मी एवं सरोकारवालाहरु सगरमाथा आधार शिविर, नाम्चे, खुम्जुङ लगायत मुलुकभरका विभिन्न भागमा भईरहेका महोत्सवका गतिविधीबारे समाचार संकलनमा केन्दित भएका थिए ।
नेपाल पर्यटन बोर्डका निमित्त प्रमुख कार्यकारी अधिकृत सुभाष निरौलाले सगरमाथा हिरक महोत्सवका गतिविधीले संसारभरको ध्यान सगरमाथामा र नेपाल भ्रमणमा केन्द्रित हुनु मुलुकको पर्यटन प्रवद्र्धनकालागि निकै फाइदाजनक भएको बताए । उनले अझै विभिन्न मुलुकका नागरिकबीच सगरमाथा र नेपाल भ्रमणप्रतिको आकर्षण बढ्नेक्रम जारी रहेको बताए । यि सबै सरकारले वर्षभर मनाइरहेको सगरमाथा हीरक महोत्सवको विशेष उपलब्धि भएको बताउँदै उनले हिरक महोत्सवकै अवसरमा वर्षभर भइरहने यस्ता पर्यटन प्रवद्र्धनसम्बन्धी प्रचारात्मक गतिविधीले पर्यटक आगमन संख्यामा पनि निकै सुधार आउने अपेक्षा गरिएको धारणा राखे ।
सगरमाथा हीरक महोत्सव एवं अन्य उत्सव र मेला सबै मुलुकलाई चिनाउने प्रचारात्मक गतिविधिको माध्यम हुन् । मुलुकलाई चिनाउने इतिहासको कालखण्डमा यो विशेष अवसर हो । सोही अवसरको रूपमा अहिले सगरमाथा हीरक जयन्ती आएको हो भन्दै निरौलाले भने, ‘यसलाई स्वर्णिम अवसरको रूपमा लिनुपर्छ ’। सगरमाथा विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत संसारको छानो हो । यसको प्रतिफल तत्काल होइन, पछि आउँछ । यस्तो महोत्सवको लाभ निजी क्षेत्रले लिने हो । त्यसैले वर्षभर मनाइँदै गरेको सगरमाथा हीरक महोत्सव मुलुकको पर्यटन प्रवद्र्धनका लागि निकै उपलब्धिमूलक छ भन्दै उनले यसको फाइदा लिन निजी क्षेत्रका छाता संस्थाहरू अघि आउनुपर्छ । महोत्सवको सबै फाइदा निजी व्यवसायीले नै लिनुपर्छ भन्ने मान्यता पर्यटन बोर्डले राखेको बताए । बोर्डको सोही मान्यता अनुसार निजी क्षेत्रले सगरमाथा र मुलुकको पर्यटन प्रवद्र्धनकालागि सक्दो प्रयास गरेको उनको भनाई छ ।
सोही आकर्षणका कारण आरोही दोय हिलारी र शेर्पाले पहिलो मानव पाईला टेकेको दिन सन् २९ मे १९५३ देखि अहिलेसम्म धेरैले सर्वोच्च शिखर सगरमाथा चढ्न भ्याईसकेका छन । त्यसवेलाबाट अहिलेसम्म विभिन्न मुलुकका अनेकथरी मान्छेहरुले सगरमाथाको शिखर चुमेका छन । यस वर्ष मात्र ८० वर्षिय जापानी बृद्ध युचिरो मिउरा देखि दुबै हात नभएका क्यानडाका गैर आवासीय नेपाली सुदर्शन गौगम, खुट्टा नभएकी भारतीय महिला आरोही सम्मले सगरमाथा चढेर छुट्टाछुट्टै कीर्तिमान कायम गर्न सफल भएका छन । अहिले सगरमाथा क्षेत्र संसारभरको उत्कृष्ट मनोरञ्जन स्थल झैं भइसकेको छ । हरेक वर्ष आरोहणको मौसममा सगरमाथा क्षेत्रमा भब्य मेला झैं आरोहीको भीड लाग्ने गर्दछ । त्यसबेला स्थानीयवासीलाई त्यहाँ पुग्ने पाहुनालाई सेवा गर्न भ्याई नभ्याई हुन्छ भने सगरमाथा चढ्न जानेहरु आधार शिविर लगायतका क्षेत्रमा मस्तसँग आनन्द लिने गर्दछन । हिरक महोत्सवकै अवसरमा सरकारले यसैवर्षदेखि सगरमाथा आरोहीलाई सगरमाथा आरोही परिचयपत्र प्रदान गर्ने काम थालेको छ । यसअघि आरोहीलाई प्रमाणपत्र मात्रै वितरण गरिएकोमा गत १५ जेठबाट स्मार्टकार्ड सानो साइजको परिचयपत्र वितरण गरेकाले आरोहीलाई सो परिचयपत्र निकै उपयोगी र बोक्न समेत सहज हुने बताईएको छ । सो परिचय पत्र २९ मे कै दिन पर्यटन बोर्डमा आयोजित विशेष कार्यक्रममा करिब एक दर्जन आरोहीलाई प्रदान गरिएको थियो । मन्त्रालयले सरकारको अनुमती लिएर सगरमाथाको सफल आरोहण गर्ने आरोहीहरुलाई मात्र सो परिचयपत्र प्रदान गरिने बताएको छ ।
यसैगरि सगरमाथा हिरक महोत्सवकै अवसरमा मन्त्रालय र पर्यटन बोर्डद्धारा विभिन्न पर्यटनसँग सम्बन्धीत संघ–संस्थाको संयुक्त आयोजनामा सम्पन्न कार्यक्रममा स्वदेशी र विदेशी ख्यातिप्राप्त आरोहीहरूलाई आमन्त्रण गरी रथारोहण सहित राजधानीका विभिन्न भागमा घुमाएर नागरिक अभिनन्दन गरिएको थियो । अन्तर्राष्ट्रिय सगरमाथा तथा तेन्जिङ–हिलारी पुरस्कार प्रदान गरिएको थियो । सोही अवसरमा सगरमाथाको महत्व झल्काउने संस्मरणात्मक पोस्टर प्रकाशन गरि टाँचा लगाउने काम भएको थियो । त्यसैबेला सगरमाथा आधार शिविरमा अन्तर्राष्ट्रिय एभरेस्ट म्याराथन प्रतियोगिता, विश्वको सबभन्दा होचो स्थान इजरायलको मृतसागरमा सगरमाथाको पत्थरबाट निर्मित स्तम्भ स्थापना लगायतका नेपालप्रति विदेशी आकर्षण हुने कार्यक्रम भएका थिए ।
सगरमाथामा पहिलो मानव पाइला परेको ६० वर्षको आरोहण अवधिमा अहिलेसम्म करिब ५ हजार आरोहीले सर्वोच्च शिखरको साहसिक बिजय यात्रा पूरा गरिसकेका छन् । जसका कारण अहिले सगरमाथाको आकर्षण झन बढ्दो छ भने शिखर चुम्ने होडबाजीमा आरोहीहरूबीच थप अनौठा कीर्तिमान थप्ने चाहना बढिरहेको छ । हाल सगरमाथा लगायत साना ठुला गरि मुलुकभर भएका कुल १९ सय १० ओटा हिमाल
मध्ये ३ सय २६ ओटा हिमालमा मात्र आरोहण खुला गरिएको छ । जसका कारण हाल विभिन्न मुलुकका लगानीकर्ता र ट्राभल अप्रेटरहरु नेपाल आउन आकर्षित भईरहेका छन । सन १९६० बाट सुरु भएको नेपालको पर्यटन उद्योगको गतिमा केही सुधार आएको छ ।
आगामी कार्यक्रम विदेश केन्द्रित हुने छ
काशीराज भण्डारी
निर्देशक, पर्यटन बोर्ड तथा सदस्य सचिव, हिरक महोत्सव आयोजक समितिअहिले हामीले सगरमाथा नेपालको मात्र नभएर विश्वको अदितीय सम्पदा हो भनेर सगरमाथाको प्रवद्र्धन र गरिमालाई थप उचाइमा पु¥याउन प्रेरित गर्ने काम गरिरहेका छौं । हामीले अब सगरमाथासँग जोडेर कुनैपनि भ्रामक र नकारात्मक कुरा कहीं कतैबाट नआओस भन्ने अपेक्षा गरेका छौं । वर्षभर विभिन्न कार्यक्रम गर्ने लक्ष्यकासाथ मनाइँदै गरेको सगरमाथा हिरक महोत्सव थालनी भएको गत २९ मे को अवसरमा मुलुकका विभिन्न भागमा सम्पन्न भएका पाँच दिने कार्यक्रम स्वदेश भित्रको प्रवद्र्धन मात्र थियो । सगरमाथा हिरक महोत्सव आयोजक समिति मार्फत पर्यटनसँग सम्बन्धीत विभिन्न संघ– संस्थाहरुसँगको सहकार्यमा सञ्चालित अबका कार्यक्रम अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा सगरमाथा र नेपालको पर्यटन प्रवद्र्धनमा केन्द्रित हुने छ । आगामी ३१ डिसेम्बरसम्म हुने कार्यक्रम विदेशका विभिन्न स्थानमा सगरमाथा प्रवद्र्धन गर्ने, सगरमाथासम्बन्धी हालसम्मका नकारात्मक सन्देश हटाउने प्रयास हुने र विदेशस्थित कुटनीतिक नियोग एवं राजदुतावासबाट सगरमाथा हिरक महोत्सव पदक वितरण गर्ने कार्यक्रम नै हुने छ । यसैगरि हिमालयन रोज फाउन्डेशन हिलारीको नातिनी एमेलिया रोज हिलारीसँग मिलेर न्युजिल्याण्ड र अस्ट्रेलियामा सगरमाथा प्रवद्र्धन सम्बन्धी धेरै काम गर्ने तयारी भईरहेको छ । त्यहाँ हिलारीले पहिलोपटक सगरमाथा आरोहण गर्दाको तस्बीर प्रदर्शनी, त्यसबेलाको आरोहणमा प्रयोग भएका विभिन्न औजारहरु र सगरमाथा क्षेत्रका अन्य गतिविधीबारे जानकारी दिने प्रदर्शनी गर्ने कार्यक्रम बनाउँदै छौं । अहिले सगरमाथा सम्बन्धी आधिकारीक सरकारी धारणा समेटिएको डकुमेन्ट्री बनाउने तयारी भईरहेको छ । सगरमाथामा हालसम्म भइरहेका विश्व रेकर्ड राख्ने कार्यलाई थप व्यवस्थित बनाउने कार्यलाई सो डकुमेन्ट्रीमा पनि समेट्ने सोच भइरहेको छ । पर्यटन भनेको सबैको सरोकारको विषय भएकाले अन्य सरोकारवाला संस्थाले सगरमाथा प्रवद्र्धन सम्बन्धी कार्यक्रम गर्न चाहे सँधै पर्यटन बोर्डको ढोका खुला छ । बोर्डले ती संस्थाले ल्याएका कार्यक्रमलाई थप उत्साहित हुनेगरि सहकार्य गर्ने छ ।
हामीले हिरक महोत्सवको अवसरमा सगरमाथामा पहिलो मानव पाइला पर्ने अवस्था देखि एडमण्ड हिलारी र तेन्जिङसम्म सम्बन्धीत विभिन्न अभिलेख एवं हिलारीले त्यसबेला प्रयोग गरेका आरोहण औजारहरु आगामी २९ मे मा नेपाल ल्याएर प्रदर्शन गर्ने सोच बनाएका छौं । यसैगरि हामीले हिलारीले प्रयोग गरेका औजारहरु हरेक वर्षको २९ मे का दिन यहाँको कुनै ठाउँमा करिब ३ महिनासम्म प्रदर्शनी गर्ने सोच बनाएका छौं । सगरमाथाको प्रवद्र्धन गर्ने काम गौरबको विषय हो । प्रवद्र्धनका काम सन् २०१३ भरी हुने छ ।
पर्यटन प्रवद्र्धनमा हिरक महोत्सवको योगदान
पूर्णचन्द्र भट्टराई,
सह सचिव, पर्यटन मन्त्रालय तथा संयोजक , हिरक महोत्सव आयोजक समिति पर्यटन विश्वमा बढ्दो मानवीय परिभ्रमण र आर्थिक गतिविधिको एक मुख्य माध्याम हो । सन् २०१२ मा मात्र १ अर्ब पर्यटक भ्रमणमा निस्केका थिए भने पर्यटनको आर्थिक आकार बढेर एक खर्ब ३ अर्ब डलर पुगेको थियो । त्यो भ्रमणलाई नेपालमा आकर्षित बनाउन हामीले सन् २०१३ मा एकवर्षभरी विविध कार्यक्रम गरि सगरमाथा हिरक महोत्सव मनाउने निणर्य गरेका हौं । सगरमाथामा सफल आरोहणको ६० बर्ष पुगेको अवसरमा नेपालले गत मे २६ देखि २९ मे ( १२ देखि १५ जेठसम्म ‘सगरमाथा हिरक महोत्सव’ थालनीका विविध कार्यक्रम आयोजना ग¥यो । एडमण्ड हिलारी र तोन्जिङ नोर्गे शेर्पाले २९ मे १९५३ मा विश्वको सर्वाेच्च शिखर सगरमाथा आरोहण गरेका थिए । त्यसबेलादेखिको ६ दशकको अवधीमा सगरमाथा आरोहीको संख्या हालसम्म करिव ४ हजार ३ सय ५४ जना पुगीसकेका छन् । सन् २०१३ को बसन्त ऋतुमा सगरमाथा आरोहणका निमित्त विभिन्न ३१ दलका ५ सय २२ जनाले सफल आरोहण गरे ।
वर्षभर मनाइदै गरेको हिरक महोत्सवको थालनी मे २६ मा सगरमाथाको फेदीमा अवस्थित खुम्जुड गाँउमा स्वदेशी, स्थानीय र विदेशी विज्ञहरुको सहभागितामा अन्तराष्ट्रिय सगरमाथा सम्मेलनको आयोजनाबाट भएको थियो । चारदिने महोत्सवको अन्तिम दिन २९ मे का दिन काठमाण्डौ स्थित बेलायती राजदुतावासले विशेष कार्यक्रम आयोजना ग¥योे । सोही दिन बेलायतकी महारानी एलिजावेथ द्धितियले गद्धिआरोहणको हिरक महोत्सवमा सगरमाथा आरोहीका परिवारजनहरुको उपस्थितिका साथ आयोजित विशेष कार्यक्रममा सहभागी हुनु भयो । यसैगरि सगरमाथा हिरक महोत्सवकै क्रममा सगरमाथाको द्धार नाम्चेमा संशारकै होचो भू–सतह मृत सागरको स्मारक स्थापनाकासाथै ३० मे का दिन इजरायली पर्यटन मन्त्री र इजरायलकालागि नेपाली राजदुतले मृत सागरमा स्थापित संसारको उच्च शिखर ‘सगरमाथाको स्मारक’ उद्घाटन गर्नु भयो । सोही अवसरमा स्वीट्जरल्याण्ड, फ्रान्स तथा अन्य मुलुकमा रहेका नेपाली राजदुतावासले समेत विविध कार्यक्रम आयोजना गरी नेपालको पर्यटन प्रवद्र्धनको कार्य गरेका थिए । हिरक महोत्सवकै अवसरमा नेपाल सरकारले नेपालको पर्यटन विकास र व्यवस्थापन सम्बन्धी विभिन्न नीतिगत निर्णयहरु गरेको छ । सगरमाथा आरोहीहरुलाई परिचयपत्र जारी भएको छ, हिमाल आरोहणका क्रममा उचाइमा जाने र सहयोगी कामदार सहितकोे दुर्घटना बीमा र स्वास्थ्य बीमामा शत् प्रतिशत बृद्धि गरिएको छ भने उद्धार बीमामा डेढ गुना बृद्धि गरिएको छ । यसले कामदारको सामाजिक सुरक्षा, आपत्कालिन उद्धार र हिमालमा दुर्घटनामा परेका आरोही तथा अन्यको शव व्यवस्थापनमा सहयोग पुग्ने अपेक्षा गरिएको छ । नेपाल सरकारले सुदुर पश्चिम र मध्य पश्चिमका हिमाल आरोहणको सलामी आगामी ५ बर्षकको लागि मिनाहा दिने भएको छ, हिमाल आरोहणको सलामी पुनरावलोकन तथा आरोहणकालागि नयाँ हिमाल खोल्न कार्यदल गठन भएको छ, । त्यसैले सगरमाथा हिरक महोत्सवलाई कुनै खास विशेष अवसरका रुपमा मात्र नभई नेपालको पर्यटन विकासको अभियानको एक महत्वपूर्ण अवसरको रुपमा लिनुपर्छ । यो इतिहाँसकै सुनौलो अवसर हो जसलाई अघि बढाउन सन् २०१३ लाई हामीले ‘हिरक महोत्सव बर्ष’को रुपमा विशेष पर्यटन अभियान कासाथ मनाउने निर्णय गरेका छौं । वर्षभर स्वदेश तथा विदेशमा सगरमाथा र नेपालको पर्यटन प्रवद्र्धनका विविध गतिविधिहरु आयोजना हुने छन् । यस महोत्सवबाट मुलुकको पर्यटनमा धेरै योगदान हुने अपेक्षा हामीले गरेका छौं । यसले अन्तराष्ट्रिय सञ्चारलाई नेपालको अनुपम पर्यटकीय संभावनाहरु विश्व सामु उजागर गर्ने अवसर समेत दिलाएको छ । हाल नेपालको सुरक्षा अवस्थामा धेरै सुधार आइसकेको सन्देश विश्व पर्यटन बजारसम्म पु¥याउन समेत यस महोत्सवले सहयोग गरेको छ ।
